Ένα από τα σοβαρότερα, αλλά όχι τόσο δημοφιλή προβλήματα της εποχής μας είναι η γήρανση του πληθυσμού. Εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχουν προβληματικοί δείκτες όσον αφορά τα ποσοστά γεννήσεων, γεγονός που προκαλεί προβληματισμό για το μέλλον του εργατικού δυναμικού, όχι μόνο στη χώρα μας.
Παρόλο που η Ευρωπαϊκή Ένωση διευρύνεται με νέα κράτη μέλη και ο πλούτος των πολιτών της αυξάνεται, παλεύει με αυτό το πρόβλημα. Οι όλο και λιγότερες γεννήσεις απειλούν την αγορά εργασίας, το σύστημα υγείας και το συνταξιοδοτικό σύστημα. Οι δημογραφικές εκθέσεις προειδοποιούν ότι ο πληθυσμός της Ευρώπης αργοπεθαίνει. Ταυτόχρονα, οι έρευνες δείχνουν ότι οι Ευρωπαίοι θα καλωσόριζαν περισσότερους απογόνους. Αλλά μόνο αν είναι οικονομικά επαρκείς για να το κάνουν.
Θα δούμε δημογραφική κρίση;
Αποτελεί ισχυρή πρόβλεψη ότι θα δούμε μια πρωτοφανή δημογραφική κρίση τις επόμενες δεκαετίες. Ως αποτέλεσμα των χαμηλών ποσοστών γεννήσεων, της μετανάστευσης των νέων στο εξωτερικό, της αύξησης του προσδόκιμου ζωής και της κλειστής νοοτροπίας απέναντι στους ξένους, ενδέχεται να γίνουμε μια από τις πιο γερασμένες κοινωνίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η γήρανση του πληθυσμού είναι, φυσικά, μια τάση που επηρεάζει όλες τις ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου, επομένως δεν είναι μόνο δικό μας πρόβλημα. Όσον αφορά τις δημογραφικές προβλέψεις, η Δυτική και η Βόρεια Ευρώπη είναι αισθητά καλύτερα από τη Νότια και την Ανατολική Ευρώπη. Η αντιμετώπιση της δημογραφικής κρίσης θα πρέπει επομένως να περιλαμβάνει μέτρα στους τομείς της οικονομίας, της απασχόλησης και της οικογένειας.
Ενώ χώρες όπως η Νορβηγία, η Δανία και η Ιρλανδία θα αυξήσουν τον πληθυσμό τους, η Φινλανδία θα διατηρήσει τον πληθυσμό της περίπου σταθερό. Μετά το 2030, η Σλοβακία αντιμετωπίζει σταδιακή εξαφάνιση και ταυτόχρονα μεγαλύτερη γήρανση του πληθυσμού της σε σχέση με τις χώρες της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης. Σήμερα, εξακολουθούμε να είμαστε από τα νεότερα ευρωπαϊκά έθνη, αλλά γερνάμε ταχύτερα από άλλα. Μέχρι το 2060, θα είμαστε ήδη μεταξύ των πιο γηρασμένων εθνών στην Ευρώπη. Αυτό σημαίνει ότι θα είναι πολύ πιο δύσκολο να διατηρηθεί η χρηματοδότηση των συστημάτων υγείας και συνταξιοδότησης. Συνεπώς, η γήρανση δεν θα είναι σταδιακή, αλλά πολύ δυναμική. Ως αποτέλεσμα, θα γίνουμε ένας από τους ταχύτερα γηράσκοντες πληθυσμούς στην Ευρώπη.
Η επίδραση των χαμηλών ποσοστών γονιμότητας θα ενισχύσει σταδιακά τη γήρανση του πληθυσμού
Οι δημογραφικές εξελίξεις στις ευρωπαϊκές χώρες είναι πολύ διαφορετικές για να επιτρέψουν μια ενιαία πρόβλεψη της αύξησης της παραγωγικότητας σε όλη την Ευρώπη. Δεν υπάρχει καμία χώρα που να βρίσκεται μόνο στη θετική πλευρά, αλλά ορισμένες εκτιμήσεις της τάσης είναι ορατές. Οι δημογραφικοί “νικητές” είναι οι πιο βόρειες χώρες, αλλά και η Γερμανία, όπου το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 30-49 ετών θα αυξηθεί την επόμενη δεκαετία. Παρόμοια τάση αναμένεται να σημειωθεί στη Δανία, το Βέλγιο, τις Κάτω Χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη μπορεί επίσης να τερματιστεί λόγω της μείωσης του αριθμού των εργαζομένων ηλικίας 30-49 ετών λόγω της συνεχιζόμενης μετανάστευσής τους προς τη Δύση. Η Τσεχική Δημοκρατία και η Ουγγαρία θα το νιώσουν ιδιαίτερα. Η Σλοβακία αναμένεται να επηρεαστεί λιγότερο, αλλά την επόμενη δεκαετία θα σημειωθεί η ίδια μείωση των εργαζομένων.
Οι δυσμενείς προβλέψεις μπορεί να οφείλονται σε διάφορους λόγους. Το ποσοστό γεννήσεων στη Σλοβακία είναι χαμηλότερο από ό,τι στις χώρες της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης. Οι γυναίκες επιδιώκουν περισσότερο την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, γίνονται λιγότεροι γάμοι και τα ποσοστά διαζυγίων αυξάνονται. Σε αυτό πρέπει να προστεθούν τα νέα πρότυπα συμβίωσης, τα οποία περιλαμβάνουν μονογονεϊκές ή ομοφυλοφιλικές ενώσεις. Πολλοί νέοι φεύγουν για πλουσιότερες χώρες σε αναζήτηση καλύτερης εκπαίδευσης και σταδιοδρομίας. Το παράδοξο παραμένει ότι είμαστε μάλλον κλειστοί στους μετανάστες από άλλες χώρες και μάλλον δεν είμαστε ιδιαίτερα ελκυστικοί γι’ αυτούς. Έτσι, δεν είμαστε η μόνη πολιτεία που αγωνίζεται ή. θα παλέψει με την απώλεια ανθρώπων.
“Η φυσική σπατάλη είναι πολύ πιο συχνή στην Ευρώπη απ’ ό,τι στις ΗΠΑ, λόγω της μεγαλύτερης ηλικίας του πληθυσμού, των χαμηλότερων ποσοστών γεννήσεων και των λιγότερων γυναικών σε αναπαραγωγική ηλικία. Η φυσική παρακμή αποτελεί μείζον θέμα πολιτικής, διότι στερεί από την περιοχή τη δημογραφική της ανθεκτικότητα, μειώνοντας την οικονομική της ζωτικότητα και ανταγωνιστικότητα”.
– ο δημογράφος Dudley Poston και οι συνάδελφοί του στο Πανεπιστήμιο Texas A&M
Η μετανάστευση ως λύση σε ένα πρόβλημα
Εάν ο πληθυσμός γεράσει, θα δημιουργηθούν λιγότερες θέσεις εργασίας και περισσότεροι συνταξιούχοι. Μπορεί επίσης να υπάρξει μια κατάσταση όπου ο πληθυσμός αυξάνεται αλλά το οικονομικό επίπεδο δεν δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια ικανοποιητική ζωή. Ωστόσο, οι ξένοι εργαζόμενοι θα μπορούσαν να βοηθήσουν την οικονομία να αναπτυχθεί. Είναι ευέλικτες και απευθύνονται στους επαγγελματικούς τομείς όπου υπάρχει η μεγαλύτερη έλλειψη εργατικού δυναμικού.
“Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που υποστηρίζουν την οικογενειακή πολιτική και τη συμφιλίωση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής έχουν υψηλότερα ποσοστά γεννήσεων. Η μετανάστευση συμβάλλει σημαντικά στην ανανέωση και την ενίσχυση του ενεργού πληθυσμού σε διάφορα επίπεδα εμπειρογνωμοσύνης”.
– κοινωνιολόγος François Héran
Από τη δική μας άποψη, το άνοιγμα των συνόρων σε τρίτες χώρες είναι ένας τρόπος αποφυγής της δημογραφικής κρίσης. Εάν δεν αυξηθούν σημαντικά η γονιμότητα, η μετανάστευση ή τα ποσοστά θνησιμότητας, η πίεση στο συνταξιοδοτικό σύστημα θα κλιμακωθεί με ταχείς ρυθμούς. Η μετανάστευση μπορεί να αποτελέσει βασική προϋπόθεση για την αποφυγή της γήρανσης του πληθυσμού και της μείωσης του εργατικού δυναμικού. Με τον τρόπο αυτό δεν θα υπήρχε κίνδυνος επιβάρυνσης των συνταξιοδοτικών συστημάτων σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα δούμε θετικές επιπτώσεις μόνο αν η κοινωνία είναι σε θέση να διαχειριστεί και να ενσωματώσει τη μετανάστευση.
