Een van de ernstigste, maar niet zo populair behandelde problemen van onze tijd is de vergrijzing van de bevolking. Binnen de Europese Unie zijn er problematische indicatoren met betrekking tot de geboortecijfers, hetgeen tot nadenken stemt over de toekomst van de beroepsbevolking, niet alleen in ons land.
Hoewel de Europese Unie zich uitbreidt met nieuwe lidstaten en de rijkdom van haar burgers toeneemt, worstelt zij met dit probleem. Steeds minder geboorten vormen een bedreiging voor de arbeidsmarkt, de gezondheidszorg en het pensioenstelsel. Demografische rapporten waarschuwen dat de bevolking van Europa langzaam uitsterft. Tegelijkertijd blijkt uit enquêtes dat de Europeanen meer nakomelingen zouden verwelkomen. Maar alleen als ze economisch toereikend zijn om dat te doen.
Krijgen we een demografische crisis?
Het is een sterke voorspelling dat we in de komende decennia een ongekende demografische crisis zullen meemaken. Als gevolg van lage geboortecijfers, jongeren die naar het buitenland trekken, een stijgende levensverwachting en een gesloten houding tegenover buitenlanders, zouden wij wel eens een van de meest vergrijzende samenlevingen in de Europese Unie kunnen worden. De vergrijzing van de bevolking is natuurlijk een trend die alle ontwikkelde landen van de wereld treft, dus het is niet alleen ons probleem. Wat de demografische vooruitzichten betreft, staan West- en Noord-Europa er duidelijk beter voor dan Zuid- en Oost-Europa. De oplossing voor de demografische crisis moet daarom maatregelen in de sectoren economie, werkgelegenheid en gezin omvatten.
Terwijl landen als Noorwegen, Denemarken en Ierland in bevolkingsaantal zullen toenemen, zal de bevolking van Finland ongeveer stabiel blijven. Na 2030 wordt Slowakije geconfronteerd met een geleidelijke uitsterving en tegelijkertijd een snellere vergrijzing van de bevolking dan de landen van West- en Noord-Europa. Vandaag behoren we nog steeds tot de jongste Europese naties, maar we verouderen sneller dan anderen. Tegen 2060 behoren wij al tot de meest vergrijsde naties van Europa. Dit betekent dat het veel moeilijker zal worden om de financiering van de gezondheidszorg en de pensioenstelsels op peil te houden. De veroudering zal dus niet geleidelijk, maar zeer dynamisch verlopen. Als gevolg daarvan zullen wij een van de snelst vergrijzende bevolkingen van Europa worden.
Het effect van de lage vruchtbaarheidscijfers zal geleidelijk de vergrijzing van de bevolking versterken
De demografische ontwikkelingen in de Europese landen lopen te sterk uiteen om een eenduidige voorspelling van de productiviteitsgroei in heel Europa mogelijk te maken. Er is geen land dat alleen maar aan de positieve kant staat, maar er zijn wel enkele schattingen van de tendens zichtbaar. De demografische “winnaars” zijn de noordelijker gelegen landen, maar ook Duitsland, waar het aandeel van de 30- tot 49-jarigen in het komende decennium zal toenemen. Een soortgelijke tendens zal zich voordoen in Denemarken, België, Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Aan de groei van de arbeidsproductiviteit in Midden- en Oost-Europa kan ook een einde komen door een daling van het aantal werknemers in de leeftijdsgroep 30-49 jaar als gevolg van hun aanhoudende migratie naar het Westen. Vooral de Tsjechische Republiek en Hongarije zullen het voelen. Slowakije zou minder getroffen moeten worden, maar in het volgende decennium zal het aantal werknemers evenveel dalen.
Er kunnen verschillende redenen zijn voor de ongunstige prognoses. Het geboortecijfer in Slowakije is lager dan in West- en Noord-Europese landen. Vrouwen maken meer carrière, er worden minder huwelijken gesloten en het aantal echtscheidingen neemt toe. Hieraan moeten de nieuwe samenlevingsvormen worden toegevoegd, waaronder alleenstaande ouders of homoseksuele verbintenissen. Veel jongeren vertrekken naar rijkere landen op zoek naar beter onderwijs en een betere loopbaan. De paradox blijft dat wij nogal gesloten zijn voor immigranten uit andere landen en waarschijnlijk niet bijzonder aantrekkelijk voor hen zijn. Dus we zijn niet de enige staat die het moeilijk heeft of. zal worstelen met het verlies van mensen.
“Natuurlijk verloop komt in Europa veel vaker voor dan in de VS als gevolg van een oudere bevolking, lagere geboortecijfers en minder vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Natuurlijke achteruitgang is een belangrijke beleidskwestie omdat het de regio haar demografische veerkracht ontneemt, waardoor haar economische vitaliteit en concurrentievermogen afnemen”.
– demograaf Dudley Poston en collega’s van de Texas A&M University
Migratie als oplossing voor een probleem
Als de bevolking vergrijst, zullen er minder banen en meer gepensioneerden komen. Er kan zich ook een situatie voordoen waarin de bevolking groeit, maar het economisch niveau niet de voorwaarden schept voor een bevredigend leven. Buitenlandse werknemers kunnen de economie echter helpen groeien. Zij zijn flexibel en worden ingezet in die beroepssectoren waar het tekort aan arbeidskrachten het grootst is.
“Landen van de Europese Unie die een gezinsbeleid en het combineren van werk en gezin ondersteunen, hebben hogere geboortecijfers. Immigratie levert een belangrijke bijdrage aan de vernieuwing en versterking van de beroepsbevolking op verschillende deskundigheidsniveaus”.
– socioloog François Héran
Vanuit ons oogpunt is het openen van de grenzen voor derde landen een manier om een demografische crisis te vermijden. Tenzij de vruchtbaarheids-, migratie- of sterftecijfers aanzienlijk stijgen, zal de druk op het pensioenstelsel snel toenemen. Migratie kan een belangrijke voorwaarde zijn om vergrijzing en een afnemende beroepsbevolking te voorkomen. Dit zou niet het risico inhouden dat de pensioenstelsels in bijna alle landen van de Europese Unie worden overbelast. We zullen alleen positieve effecten zien als de samenleving in staat is migratie te beheren en te integreren.
