Mobilność siły roboczej jest jedną z podstawowych przyczyn bezrobocia strukturalnego, które może sygnalizować dużą liczbę nieobsadzonych miejsc pracy w czasie, gdy istnieje duża liczba bezrobotnych pracowników. Wysokie stopy bezrobocia mogą mieć jednak ogólnie negatywny wpływ na mobilność siły roboczej, ponieważ ludzie stają się bardziej zaniepokojeni i niepewni, jeśli chodzi o znalezienie nowej pracy lub utrzymanie obecnej.
Prognozy demograficzne wskazują, że w najbliższej dekadzie, począwszy od 2020 roku, z rynku pracy wypadnie blisko 10 mln pracowników. Aż 86% pracodawców twierdzi obecnie, że ma problemy z obsadzeniem wolnych stanowisk. Stopy zatrudnienia zależą w dużym stopniu od dostępności siły roboczej, która umożliwia pomyślne, długoterminowe uczestnictwo w rynku pracy. Pracodawcy coraz częściej oczekują więc od pracowników więcej i zamiast wąskiej specjalizacji preferują elastyczność i chęć do nauki.
Firmy dostosowują się do sytuacji na rynku pracy
Niedobór wykwalifikowanej siły roboczej zaczyna stanowić zagrożenie dla dalszego rozwoju przedsiębiorstw. Jednym z celów Narodowej Strategii Zatrudnienia Republiki Słowackiej (Europa 2020) jest to, aby co najmniej 40% ludności pracującej w wieku 30-34 lat uzyskało w następnym roku wykształcenie wyższe. W tej dziedzinie nowe państwa członkowskie UE pozostają znacznie w tyle za starymi państwami członkowskimi. Dziesięć krajów osiągnęło ten cel, a tylko Estonia, Litwa i Cypr są nowicjuszami. Na Słowacji w 2010 roku 22,1% siły roboczej posiadało wykształcenie wyższe, w porównaniu do 15,1% w 2016 roku. Dla porównania, w Czechach w 2010 roku było to 20,4%, a w 2016 roku 18,9%.
Zwiększenie poziomu wykształcenia wyższego często prowadzi do obsadzania miejsc pracy bardziej wykwalifikowanymi pracownikami niż jest to wymagane. Niekorzystnym zjawiskiem rosnącej liczby instytucji szkolnictwa wyższego jest również ich jakość. Instytucje coraz częściej produkują absolwentów z wykształceniem ogólnym, którzy nie nadają się do obsadzenia wakatów wymagających szkolenia zawodowego. Odpowiedzialność za zapewnienie pracownikom wymaganych szkoleń i zdobycie wymaganych umiejętności zawodowych jest następnie przenoszona na pracodawców.
„Konieczne jest takie skonfigurowanie systemu edukacji, aby warunki podaży wykwalifikowanych pracowników były tworzone w sposób ciągły i długofalowy. Jeśli interes państwa nie zostanie zamieniony na realne działania, potencjał konkurencyjności Republiki Słowackiej zostanie niebezpiecznie obniżony.”
– Prezes Związku Przemysłu Motoryzacyjnego
Pozostaje założenie, że w związku z niedoborem pracowników firmy dostosują się do sytuacji na rynku pracy. Chętniej dostosują się do konkretnych wymagań, by zdobyć dobrego pracownika, a jednocześnie będą skłonni rozluźnić swoje. Istnieje również domniemanie, że procedura wyboru powinna być prostsza. W ten sposób firmy będą mniej rygorystyczne w tym, o co pytają przyszłego pracownika. Będzie mniej osób do testowania, a więc i mniej rund selekcyjnych. Nie jest to oczywiście powszechna prawda, ale jak wynika z badania, prawie połowa firm zaczęła już weryfikować swoje wymagania dotyczące wykształcenia lub doświadczenia na danym stanowisku, z zastrzeżeniem, że oferuje szkolenia.
Mobilność siły roboczej będzie miała również wpływ na aspekty gospodarcze i polityczne
Oczekuje się, że niedobór wykwalifikowanej siły roboczej wpłynie na wzrost gospodarczy i dobrobyt. Utrzymanie wysoko wykwalifikowanej siły roboczej staje się kluczowym zadaniem strategicznym, mającym na celu zapewnienie wzrostu gospodarczego. Aby nadal utrzymać poziom życia w Unii Europejskiej, musimy zwiększyć zatrudnienie w każdym wieku, zwiększyć wydajność pracy, a także będziemy musieli pomyśleć o wydłużeniu godzin pracy. Podnoszenie poziomu życia ludności i tworzenie trwałych miejsc pracy jest również warunkiem koniecznym dalszego rozwoju gospodarki w nadchodzącym roku, co powinno skutkować likwidacją barier wzrostu bezrobocia. Dąży do zwiększenia udziału niedostatecznie reprezentowanych grup pracowników w rynku pracy.
„Główną przewagą konkurencyjną Słowacji na rynku globalnym są bardzo niskie koszty pracy w połączeniu z dużą dostępnością wysoko wykwalifikowanych pracowników. Dzięki temu Słowacja jest interesującym krajem dla inwestorów z Europy Zachodniej.”
– Kierownik ds. marketingu w Manpower
Niska mobilność krajowej siły roboczej w połączeniu z niedoborem wykwalifikowanych pracowników zmusza firmy do poszukiwania ludzi za granicą. Przyjazd międzynarodowych studentów jest jednym z pierwszych sposobów sprowadzenia siły roboczej do kraju w ramach regulowanej mobilności. Dlatego w ostatnich latach o dziesiątki procent rośnie liczba pracowników z zagranicy i zwiększa się liczba długotrwale bezrobotnych miejscowych. Znacznie pozytywna sytuacja gospodarcza zmniejsza motywację osób do wyjazdu za granicę i odwrotnie.
Część zakresu pogłębiającej się nierównowagi na rynku pracy jest spowodowana demotywującymi świadczeniami socjalnymi, specyfiką etniczną niektórych regionów Słowacji lub zniekształconymi orientacjami wartościowymi obywateli. Istotnym czynnikiem problemów na rynku pracy jest brak stworzenia warunków ekonomicznych dla długotrwałego wzrostu liczby nowych, wydajnych i w stosunku do utraconych miejsc pracy. Do 2030 roku Narodowa Strategia Zatrudnienia ma na celu zapewnienie zdrowego życia, poprawę jakości dla wszystkich bez względu na wiek, promowanie wzrostu gospodarczego i produktywnego zatrudnienia oraz zapewnienie zrównoważonej konsumpcji i produkcji.
Gospodarka cyfrowa jest nieunikniona w czasach globalizacji
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju przewiduje, że w ciągu 2 dekad nawet 30% miejsc pracy może zostać zautomatyzowanych. Cyfryzacja branży rozpoczęła się już w sąsiednich Czechach. W tym zakresie ważne będzie wspieranie nauki i badań w zakresie szybko pojawiających się technologii, takich jak na przykład sztuczna inteligencja, super wydajne obliczenia (HPC) czy blockchain (dynamicznie szyfrowana baza danych). Ale wiele badań pokazuje, że wśród ludzi istnieją dziś dwa główne lęki: obawa przed utratą pracy i obawa, że sztuczna inteligencja „przejmie nas”. Badania twierdzą również, że w ciągu najbliższych dziesięciu lat sztuczna inteligencja znacząco zmieni nawet 70% miejsc pracy na Słowacji.
„Według Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju nawet 65% dzisiejszych uczniów będzie pracować w zawodach, które jeszcze nie istnieją lub znacząco się zmienią. Należymy do krajów, które najbardziej odczują rozwój nowych technologii.”
– Prezes Microsoftu
Dużym założeniem jest to, że po 2020 roku rynek pracy będzie kładł nacisk na innowacyjność i personalizację produktów. Z modelu opartego na lojalności i przynależności korporacyjnej pracowników wewnętrznych przejdzie do zewnętrznych zespołów specjalistów z doświadczeniem potrzebnym do uruchomienia projektów. Coraz większy nacisk będzie kładziony na krótkoterminowe projekty zamiast pozostawania w długoterminowym zatrudnieniu u jednego pracodawcy. Ludzie będą kierować się chęcią wykonania dobrej i jakościowej pracy i będą w stanie osiągnąć wspólny cel poprzez samoorganizację. Grozi nam również przejście od tradycyjnego odgórnego modelu zarządzania do przeciwnego modelu oddolnego. Menedżerowie nie będą więc stałym elementem projektów, jak to jest obecnie, ale będą obecni tylko w określonych fazach projektów. Sukces liderów będzie oceniany na podstawie ich umiejętności budowania relacji, komunikacji i skutecznego rozwiązywania problemów w zespołach. Konkurencyjność będzie kluczem do sukcesu w przyszłości.
Istotną rolę na rynku pracy odgrywają również agencje rekrutacyjne specjalizujące się w określonych branżach lub zawodach. Osoby poszukujące pracy (również z innych krajów) mają możliwość podpisania z nimi umowy o pośrednictwo pracy. W ich imieniu promowana będzie również mobilność siły roboczej, aby rozwiązać problem bezrobocia wśród młodzieży i pomóc pracodawcom w znalezieniu umiejętności, których poszukują, a których nie mogą znaleźć na lokalnym rynku pracy.
